در گذشتهای نه چندان دور پس از تایید سازمان بهداشت در استرالیا، مقدار مشخصی فلوراید به آب مصرفی شهری اضافه شد. در نتیجه این اقدام، میزان ابتلا به پوسیدگی دندان به طرز چشم گیری کاهش یافت. علت این کاهش پوسیدگی دندان در آمار نیز تاثیر ماده معدنی فلوراید بر افزایش استحکام دندانها و استخوان فک و در نتیجه کاهش آسیب آنها در معرض مواد قندی و اسیدی بود. اما با گذشت زمان و افزایش آگاهی و دانش افراد، در نتیجه تحقیقات گستردهای که انجام شد، برخی از محققین بر این باور رسیدند که استفاده بیش از حد از فلوراید میتواند منجر به افزایش احتمال ابتلا به حفره دندانی، دیابت و بیماری قند شوند. به همین جهت بود که تولید، توزیع و استفاده از خمیردندان بدون فلوراید رواج پیدا کرد. اما آیا فلوراید واقعاً میتواند منجر به بیماری ما شود؟ برای دانستن پاسخ این سوال، بهتر است به بررسی مزایا و معایب خمیردندان بدون فلوراید و با فلوراید بپردازیم تا بتوانید با دانستن ویژگیهای هر کدام، به انتخاب بهترین گزینه برسیم.
مزایا و معایب خمیردندان بدون فلوراید
خمیردندان بدون فلوراید از آن جهت که فاقد مواد معدنی است میتواند برای کودکان و نونهالانی که تازه دندان درآوردهاند مناسب باشد. علت این مسئله نیز کاملاً مشخص است. کودکان به طور صحیح بلد نیستند خمیر دندان را پس از پایان مسواک زدن از دهان خود خارج کنند و در نتیجه آن را میبلعند. این بلیعدن فلوراید درون خمیردندان میتواند احتمال ابتلا به حفره دندانی را افزایش دهد. در مقابل، خمیردندان بدون فلوراید به دلیل عدم وجود این ماده معدنی، تاثیری در افزایش استحکام دندانهای شما نخواهد داشت. تنها وظیفه خمیردندان بدون فلوراید، از بین بردن مواد قندی، اسیدی و چربیهایی است که بر روی سطح دندان شما قرار گرفتهاند. به بیان دیگر، خمیردندان بدون فلوراید تاثیر طولانی مدتی در سلامت دندانهای شما نخواهد گذاشت.
آنچه بیش از خمیردندان با یا بدون فلوراید اهمیت دارد
مسواک زدن صحیح آن هم حداقل دو مرتبه در روز، نخ دندان کشیدن پس از هر وعده غذایی، استفاده مرتب از دهان شویه بدون پارابن و الکل، کاهش مصرف خوراکیهای قندی و جلوگیری از گاز زدن خوراکیهای سفت مانند سیب، از مواردی هستند که بیش از استفاده یا عدم استفاده از خمیردندان بدون فلوراید برای حفظ سلامت دندانها، اهمیت خواهند داشت. اما بیش از اینها، مراجعه منظم به دندانپزشک و معاینه دورهای آنها جهت درمان پوسیدگیهای احتمالی دندان در همان مراحل اولیه است که برای سلامت دندانهای شما دارای اهمیت خواهند بود.
فلوراید در خمیر دندان: آری یا خیر؟
فلوراید نوعی ماده معدنیست که به طور طبیعی در برخی منابع آبی مثل آب چشمهها و دریاچهها وجود دارد. فلوراید نوعی ماده معدنیست که به طور طبیعی در برخی منابع آبی مثل آب چشمهها و دریاچهها وجود دارد. فلوراید با کمک به تقویت مینای دندان در حال رشد و کاهش تولید اسید توسط باکتریها، از دندانها در برابر پوسیدگی محافظت میکند. از حدود ۷۰ سال پیش، این ماده در جریان تصفیه آب به آن اضافه میشود. مطالعات نشان داده که اضافه کردن فلوراید به آب، از ۲۵ درصد موارد خرابی دندان در کودکان و بزرگسالان جلوگیری کرده است. زیرا وجود فلوراید در فضای دهان، باعث میشود سایر املاح و مواد معدنی مثل کلسیم و فسفر روی دندان جذب شوند. از دیدگاه علمی، مصرف بیش از حد فلوراید با فلوئوروزیس دندانی مرتبط است. فلوئوروزیس وضعیتی که باعث تغییر رنگ مینای دندان میشود و نشاندهنده این است که بدن بیش از حد در معرض فلوراید قرار گرفته است. برخی افراد معتقدند استفاده از خمیردندانهای حاوی فلوراید سبب مواجهه بیش از حد با این ماده میشود. فلذا، بایستی از خمیردندانهای فاقد فلوراید استفاده نمود. البته این تصور، چندان صحیح نیست چرا که مقادیر فلوراید موجود در آب یا موجود در خمیردندانها جزئیست. فلوراید موجود در خمیردندان جذب سیستمیک چندانی ندارد. چون بلعیده نمیشود.
تاریخچه فلوراید
داستان فلوراید در سال ۱۹۰۱ و از کلرادو آمریکا آغاز شد. دندانپزشک جوانی به نام فردریک مککی مشاهده کرد که مردم محلی این منطقه دچار لکههای قهوهای رنگی روی دندانهای خود هستند. در عین حال، هر چه لکههای قهوهای بیشتر بودند، پوسیدگی دندان در فرد کمتر بود. این مسئله برای مککی غیرقابل توجیه بود. بعد از ۳۰ سال بررسی و تحقیق، مککی و همکارانش متوجه شدند که لکههای دندانی به منبع آب محلی کلرادو، یعنی چشمه کلرادو مرتبط است و به طور خاص به دلیل وجود فلوراید در آب چشمه ایجاد شدهاند. مطالعات بعدی در دهههای ۱۹۳۰ و ۱۹۴۰ نشان داد مقادیر جزئی فلوراید در منابع آب اشامیدنی میتواند بدون ایجاد لکهای دندانی، ریسک پوسیدگی دندان را کاهش بدهد.
آیا خمیر دندان بدون فلوراید موثر است؟
خمیردندانهای بدون فلوراید برای از بین بردن پلاکها و جلوگیری از اتصال باکتریها به سطح دندان از مواد طبیعی مانند سیلیس هیدراته، عصاره کرن بری و زایلیتول استفاده میکنند. سیلیس هیدراته یک ساینده ملایم است که باکتریها و پلاکها را از سطح دندان جدا میکند. این ترکیب بافتی ژل مانند به خمیر دندان میدهد و به از بین بردن لکهای دندانی هم کمک میکند. خمیر دندانهای بدون فلوراید در تمیز کردن دندانها مؤثر هستند اما نمیتواند مانند خمیردندانهای حاوی فلوراید، دندانها را مستحکم کنند و از پوسیدگی دندان جلوگیری نمایند.
عوارض مرتبط با مواجهه با مقادیر بالای فلوراید
همانطور که اشاره شد مصرف بیش از حد فلوراید با فلوئوروزیس دندانی مرتبط است. فلوئوروزیس وضعیتی که باعث تغییر رنگ مینای دندان میشود و نشاندهنده این است که بدن بیش از حد در معرض فلوراید قرار گرفته است. اکثر موارد فلوئوروزیس دندانی خفیف هستند. در موارد متوسط تا شدید، بیمار دچار لکههای تیره روی سطح دندان و حفرههایی داخل دندان میشود. خطر دریافت فلوراید بیش از حد با خمیردندان کم است و بیشتر زمانی اتفاق میافتد که کودکانی که در سنین رشد هستند، خمیر دندان را به جای تف کردن، میبلعند. فلذا موارد زیر برای کودکان باید در نظر گرفته شود:
- از بلعیدن یا قورت دادن خمیردندان توسط اطفال زیر ۶ سال جلوگیری شود.
- در سنین ۳ تا ۶ سالگی خمیردندان باید به میزان اندک و درحد یک نخود استفاده بشود.
- در مورد استفاده از خمیر دندان حاوی فلوراید برای کودکان زیر ۲ سال باید با پزشک یا دندانپزشک مشورت بشود.
- بعضی منابع توصیه میکنند در اطفال زیر ۶ سال از خمیردندانهای فاقد فلوراید استفاده بشود.
قرار گرفتن مزمن در معرض سطوح خیلی بالای فلوراید میتواند منجر به فلوئوروزیس اسکلتی شود. این زمانی اتفاق میافتد که فلوراید در استخوانها جمع میشود و باعث سفتی و درد استخوانی میگردد. در شدیدترین موارد، رباطها میتوانند کلسیفیه شوند و باعث درد و مشکل در حرکت شوند. معمولاً این مشکل در مناطقی رخ میدهد که سطح فلوراید در آب آشامیدنی بسیار زیاد است.
برخی از مقالات مواجهه با مقادیر بالای فلوراید را با موراد زیر مرتبط دانستهاند:
- آکنه
- مشکلات قلبی عروقی، از جمله فشار خون بالا، نارسایی قلبی و آسیب میوکارد
- دیابت
- نرخ باروری پایین و بلوغ زودرس در دختران
- استئوآرتریت، اختلال مفصل گیجگاهی فکی و سرطان استخوان
- عوارض سیستم ایمنی
- ضریب هوشی پایینتر
- نقایص شناختی، اختلال بیش فعالی کمبود توجه (ADHD) و نقایص عصبی
- اختلال عملکرد تیروئید